Opið bréf til Landsnets – vegna raforkuöryggis á Suðurnesjum

Í ljósi þess rafmagnsleysis sem varð á Suðurnesjum 16. janúar síðastliðinn og umræðu í kjölfar þess, legg ég (Þorvaldur Örn Árnason) hér spurningar spurningar fyrir stjórnendur Landsnets og vænti skilmerkilegra svara á opinberum vettvangi sem fyrst.

Landsnet svarar spurningum um raforkuöryggi.

Suðurnesjalína 2 hefði komið í veg fyrir rafmagnsleysið að öllu leyti

Svör Steinunnar Þorsteinsdóttur, upplýsingafulltrúa Landsnets, eru skáletruð til aðgreiningar og undir hverri spurningu.

Spurningarnar voru sendar til Landsnets og svör bárust sem birtast hér.

Í matsskýrslu Landsnets segir að „Suðurnesjalína 2 myndi stórbæta orkuöryggi á Suðurnesjum“. Nú spyr ég: Hefði orðið straumrof á Suðurnesjum 16. jan. sl. ef sú lína hefði verið komin í gagnið? Samkvæmt matsskýrslunni á Suðurnesjalína-2 að liggja samhliða Suðurnesjalínu-1 frá Hafnarfirði að Njarðvíkurheiði, en beygja þar til suðurs samhliða Fitjalínu að tengivirkinu á Rauðamel í Grindavíkurlandi. Línunni er ekki ætlað að tengjast við tengivirkið á Fitjum, þar sem bilunin varð. Því spyr ég: Hefði Suðurnesjalína-2 engu að síður komið í veg rafmagnsleysið? Hlýtur fyrirbyggjandi viðhald á búnaði í tengivirkjum ekki að hafa þar meira að segja, ekki síst í ljósi þess að straumleysi á Suðurnesjum hefur oftar verið vegna bilana tengivirkja en bilana Suðurnesjalínu? Hvert er álit Landsnets á þessu?

„Suðurnesjalína 2 hefði komið í veg fyrir rafmagnsleysið að öllu leyti hefði hún verið komin í gagnið. Bilunin varð í Suðurnesjalínu 1 þar sem hún kemur inn í tengivirkið og hafði hún ekki áhrif á aðra tengingu við tengivirkið, sem er 132 kV lína frá Rauðamel. Sú tenging var inni þar til virkjanir á Reykjanesi slógu út. Upphaflega stóð til að tengja Suðurnesjalínu 2 beint við Rauðamel en nú er áætlað að hún muni tengjast beint við  nýtt tengivirki á Njarðvíkurheiði og halda svo áfram í Rauðamel. Ef Suðurnesjalína 2 hefði verið komin upp samkvæmt upphaflegri áætlun þá hefði verið til staðar önnur stöðug tenging við Fitjar frá Rauðamel, sem hefði þá bæði tengingu við virkjanir á Reykjanesi sem og Hamranes um Suðurnesjalínu 2, og hefði það komið í veg fyrir rafmagnsleysi að öllu leyti. Ef Suðurnesjalína 2 hefði hins vegar verið komin upp samkvæmt núverandi áætlun og tengd í Njarðvíkurheiði, væri öryggið enn meira, þar sem að til staðar væru þrjár 132 kV tengingar við Fitjar í stað tveggja, ein beint frá Hamranesi um SN1 og tvær frá Njarðvíkurheiði. Njarðvíkurheiði hefði þá þrjár innkomandi tengingar, tvær frá Rauðamel og eina frá Hamranesi um Suðurnesjalínu 2. Tilkoma Suðurnesjalínu 2 mun þannig margfalda afhendingaröryggið á Fitjum og hefði alltaf komið í veg fyrir þetta rafmagnsleysi.

Hvað varðar ástandið á tengivirkinu á Fitjum, þá er það mjög gott enda með nýrri tengivirkjum í raforkukerfinu. Virkið er að hluta til frá árinu 1991 en hluti þess er frá árinu 2018. Endurnýjun á búnaði frá 1991 stendur yfir af hálfu Landsnets, en tengist þó ekki bilun þeirri sem varð í eldingarvaranum á Suðurnesjalínu 1.“

Hvað hefur Landsnet gert til að auka raforkuöryggi á Suðurnesjum með „eyjarrekstri“ raforkukerfisins á Suðurnesjum – þ.e. að gera það auðvelt og öruggt að nýta raforku frá gufuaflsvirkjunum í Svartsengi og á Reykjanesi fyrir heimili, stofnanir og fyrirtæki á Suðurnesjum, jafnvel þótt samband við landskerfið rofni um stund?

„Búið er að bæta stýringar á orkuverum á Suðurnesjum þannig að hægt er að keyra Suðurnes í „eyja“keyrslu ef um stýrða útleysingu á Suðurnesjalínu 1 er að ræða. Það þýðir að ef notkun og framleiðsla orku á Suðurnesjum eru stillt saman áður en línan er tekin út, þá virðist „eyjan“ lifa slíkt rof frá landskerfinu af og hefur það verið framkvæmt við viðhald á línunni. Ef hins vegar um er að ræða fyrirvaralausa, óstýrða útleysingu og notkun og framleiðsla eru ekki í jafnvægi,  þá virðist stöðugleikinn í kerfinu á svæðinu vera það lítill að kerfið finnur sér ekki nýtt jafnvægi og virkjanir slá út. Aðalástæða þessa eru eðliseiginleikar jarðgufuvirkjananna á svæðinu og ekki hefur ennþá verið hægt að laga það með stýringum þó að slíkt hafi verið reynt.“

Eru stjórnendur Landsnets enn þeirrar skoðunar að ekki dugi minna en 220 kV Suðurnesjalína til viðbótar við þá 132 kV línu sem fyrir er? Eru þess dæmi undanfarinn áratug að flutningsgeta núverandi línu hafi verið of lítil?

„Eins og komið hefur fram í kerfisáætlunum Landsnets er ástæða þess að Suðurnesjalína 2 verður að vera rekin á 220 kV spennu ekki einungis vegna krafna um aukna flutningsgetu sem vissulega eru til staðar. Stór hluti af ástæðunni tengist stöðugleika kerfisins en flæði á milli spennustiga í möskvuðum kerfum er takmarkað af viðnámi í aflspennum. Þessi tregða raforku til að flæða á milli spennustiga veldur því að ef Suðurnes eru einungis tengd við kerfið á höfuðborgarsvæðinu með 132 kV línum þá er til staðar hætta á víðtæku rafmagnsleysi og kerfishruni á Suðurnesjum og öllu höfuðborgarsvæðinu við einfalda bilun í 132 kV kerfinu. Þetta er óásættanleg áhætta við rekstur kerfisins og því nauðsynlegt að önnur tenging við Suðurnes sé á 220 kV spennu. Til einföldunar: Til þess að forðast yfirlestun 132 kV kerfisins á öllu suðvesturhorninu er mikilvægt að tengja Reykjanes á öðru, stöðugra og afkastameira spennustigi.“

Eru stjórnendur Landsnets þeirrar skoðunar að meira öryggi felist í því að tengja Suðurnes og höfuðborgarsvæðið með tveimur samliggjandi loftlínum, heldur en með einni loftlínu og einum jarðstreng eins og Sveitarfélagið Vogar leggur til?

„Já, sérfræðingar Landsnets og stjórnendur eru það. Samkvæmt bestu upplýsingum sem Landsnet býr yfir eru jarðstrengir mjög viðkvæmir fyrir höggvunarhreyfingum og því ekki ákjósanlegir á stöðum þar sem líkur á jarðhræringum eru jafn miklar og á Reykjanesi. Þessar upplýsingar byggja á gögnum frá strengframleiðendum og sérfræðingum sem hafa unnið að greiningu á jarðvá á svæðinu.

Jafnframt er viðgerðartími jarðstrengja langur á meðan hægt er að gera við loftlínur á mjög stuttum tíma. 220 kV loftlínur eru hannaðar til að þola mikla veðuráraun frá ísingu og vindi.“

Nú vita þeir sem til þekkja að Suðurnesjalína-1 flytur raforku fyrst og fremst frá Suðurnesjum (þó annað sé gefið í skyn í áðurnefndri matsskýrslu). Einnig er vitað að HS-Orka selur raforku m.a. til álversins á Norðurtanga. Óttast stjórnendur Landsnets að það geti valdið teljandi vandræðum í álverinu á Grundartanga ef raforkuflutningur þangað um Suðurnesjalínu rofnar um stund?

„Möskvuð raforkukerfi eru þess eðlis að aflflæði um línur getur verið í báðar áttir eftir stöðu kerfisins hverju sinni.

Annað einkenni á eðli raforkukerfa er að raforka sem fer inn á kerfið fer alltaf stystu leið til næsta notanda, óháð viðskiptalegum forsendum og samningum um orkusölu. Hér er átt við raffræðilega stystu leið, sem þýðir þá leið sem hefur minnsta rafviðnámið.

Viðskiptalegur grundvöllur raforkukerfisins hér á landi sem og annars staðar er sá að hver sem er getur selt aðilum orku inn á kerfið, sem taka sama magn orku út af því óháð staðsetningu, að teknu tilliti til flutningstakmarkana í kerfinu. Þetta þýðir að ólíklegt er að orka sem framleidd er á Suðurnesjum skili sér beint til Norðuráls á Grundartanga. Líklegra er að truflanir á Suðurnesjum valdi skerðingum og truflunum fyrst og fremst á Suðurnesjum sjálfum og/eða höfuðborgarsvæðinu, óháð því hvernig orkusölusamningar hljóða.“

Ef frammistöðuskýrslur eru skoðaðar, kemur í ljós að hvergi nema á höfuðborgarsvæðinu verður sjaldnar rafmagnslaust en á Suðurnesjum. Í öllum öðrum landshlutum er straumleysi mund tíðara og þrálátara. Telur Landsnet það engu að síður vera forgangsmál að byggja Suðurnesjalínu tvö? Eru endurbætur á stofnlínum í öðrum landshlutum ekki framar í forgangsröðinni?

„Afhendingaröryggi er ekki eina ástæða þess að bygging Suðurnesjalínu 2 er löngu tímabær. Ekki hefur verið hægt að bæta við afhendingu raforku á Suðurnesjum í langan tíma sem hefur bitnað bæði á íbúum og atvinnulífi á svæðinu. Skv. stefnu stjórnvalda eru þrjú forgangssvæði sem Landsnet skal hafa í huga við uppbyggingu flutningskerfisins. Eru Suðurnes eitt af þeim ásamt Vestfjörðum og Eyjafjarðarsvæðinu. Landsnet er með í gangi og/eða áformar framkvæmdir á öllum þessum svæðum með þann megintilgang að bæta afhendingaröryggi og afhendingargetu, ásamt fjölmörgum öðrum framkvæmdum á landsvísu með sama tilgang.“