Líffræðilega ómögulegt

Fyrr á árum fékk Hafró sinn skerf af gagnrýni, og tók henni nær undantekningalaust illa. Árið 2002 fékk ráðherra Tuma Tómassyni fiskifræðingi, og  þá skólastjóra Sjávarútvegs Háskóla Sameinuðu þjóðanna, til að skoða starfsemi Hafró. Þar er m.a. fjallað um slæm viðbrögð Hafró við gagnrýni. Með tímanum fór minna fyrir gagnrýninni, sérstaklega þar viðbrögðin voru fyrirséð og engin ekki að gera sér neinn greiða með slíku. Við sem þjóð, höfum mikilla hagsmuna að gæta. Það er mikill þjóðarhagur að sjávarauðlindir okkar séu nýttar eins og bestur er kosturinn. 

Næg innistæða fyrir gagnrýni – dæmi, af nægu að taka.

Ráðgjöf Hafró hefur bein áhrif á þjóðarhag. Þó Hafró beri enga ábyrgð í sjálfu sér, þá hafa ráðherrar nánast troðið ábyrgðinni upp á stofnunina, með því að taka ráðgjöfinni sem „lögmáli“.  En það er næg innistæða fyrir gagnrýni. Síðan 1984 þegar núverandi kerfi var komið á, hefur Hafró gengið illa að koma með ráðgjöf sem byggir upp og eða viðheldur okkar helstu nytjastofnum. Langmikilvægasti nytjastofn okkar er þorskurinn. Staðreyndin er sú að í dag er aflinn aðeins um 50% af þvi sem hann var áður en núverandi kerfi var tekið upp. Nýliðun er lykilatriðið, þ.e. fjöldi þeirra einstaklinga(þorska) sem bætast árlega í stofninn, er grundvöllur fyrir auknum afrakstri stofnsins Nýliðun hefur minnkað mikið s.l 30 ár. Þorskurinn hefur lést og hlutfall 7 ára þorsks sem er kynþroska, hefur farið úr 50% í 30%, sem er bein afleiðing af hægari þroska. Magafylli þorsks að hausti hefur minnkað, sökum minna fæðuframboðs

Fækkun nýliðunnar  hefur vafist fyrir Hafró undanfarin ár, og enn er ekki tekist að benda á neitt sérstaklega, sem verður til þess að nýliðun minnkar hjá svo mörgum tegundum.

Loðna, mikilvægasti uppsjávarfiskurinn, fyrir þjóðarbúið og vistkerfi sjávar. Loðnubrestur hefur verið viðvarandi vandamál undanfarin ár.  Fram til 2015, var reglan að „skilja eftir 400 þús tonn af loðnu“, til viðhalds stofnsins. Allt umfram það magn mátti veiða. Þetta magn byggði ekki á neinum vísindalegum gögnum, heldur „tilfinningu fiskifræðinga“ um að magnið mætti ekki vera minna. Eftir 2015 var reglunni breytt eftir gagnrýni frá Alþjóðahafrannsóknarráðinu (ICES).  Staða loðnustofnsins er slæm í dag.

Ég hef áður lýst ömurlegri meðferð á humarstofninum. Ég tel ráðgjöf Hafró í þeim efnum, hafa verið gjörsamlega úr öllum takti við vísindin. Okkar verðmætasti nytjastofn per kíló, var gjöreyðilagður og ekki í augnsýn að stofninn rétti úr sér. Um þetta er ekki deilt.

„Bókhaldið fegrað“ eða bara leiðrétt.

 Stærð þorskstofnsins hefur nánast reglulega verið rangt metið. Um 1983/4 , 1989/92, 1999/2000 og 2018/21,  var stofninn ofmetinn sem nemur allt að 400-500 þús tonnum milli ára.  Í öll skiptin sem stofnstærðin hefur verið rangt metin, hefur Hafró getað útskýrt ástæðuna. Við athugun, lestur skýrslna og hlustun á viðtöl, hefur stofnunin ætíð fundið  aðrar ástæður en beint kennt eigin aðferðarfræði um . Í mínum huga standa tvær eftir á skýringar upp úr. Árið 2017 „stækkaði“ stofninn mikið,  þar sem „stækkunin“ var að mestu rakin til þess að einstaklingar í stofninum voru þyngri síður en til nýliðunar.  Furðulegasta útskýringin hlítur að vera, þegar þáverandi forstjóra Hafró, m.a. kenndi skipsstjórum og greininni sjálfri, fyrir að afvegaleiða stofnunina Ekki beint vísindaleg nálgun. 

Ár	Stofnstærðarmat           Gert 2019	Stofnstærðarmat          Gert  2021	Stofnstærðararmat           Gert  2024	Mismunur mats milli ára
2015	1.295.337	1.149.060	1.173.130	146.277
2016	1.381.067	1.193.030	1.227.700	188.037
2017	1.329.889	1.116.430	1.155.880	213,459
2018	1.409.502	1.154.570	1.203.980	254.932
2019	1.401.925	1.086.186	1.152.390	315.739
2020		982.186	1.045.480	63.924
2021		940.767	1.102.950	162.183

Taflan hér að neðan er dæmi um hvernig stofninn var metinn hvert ár, og síðan hvernig matinu er breytt í skýrslum sem komu út árin eftir.  Efirfarandi tafla sýnir  dæmi sem standa okkur næst í tíma.  Stofnmati ársins 2017  er breytt milli ára um 213.459 tonn og fyrir árið 2019 breytt um 315.739 tonn milli ára.  Ráðgjöfin miðar hinsvegar við  árið sem matið er gert 

Dæmin um breytingar á heildarstærð stofnsins og hrygningarstofnsins eru þó nokkur. Þannig minnkar hrygningarstofn milli útgefinna skýrsla frá 200-350 þús tonn, þar sem breytingarnar eru mestar. Það gefur alls ekki rétta mynd af stofnstærðarmælingunum, þegar tölum er breytt eða þær leiðréttar með eftir á skýringum. Eftir öll skiptin sem mat Hafró hefur þurft að leiðrétta, hefur stofnunin fullyrt að búið sé að breyta aðferðarfræðinni til betri vegar.  Það hefur enn ekki staðist, svo hugsanlega stutt í næstu „leiðréttingu“ á stofnstærðinni.

Ekkert samband milli stærðar hrygningarstofns og fjöld nýliða.

Allt frá 1994 héldu fiskifræðingar Hafró,(Sigfús S ofl.) að leiðin að því að stækka stofninn, væri að stækka hrygningarstofninn. Þannig næðist mesta nýliðunin. En það hefur komið í ljós að ekkert samband er á milli stærðar hrygningarstofns og fjölda nýliða (fjölda einstaklinga sem bætast í stofninn). Taflan hér að neðan sýnir stærðir stofns og hrygningarstofns, og heildarfjölda nýliða. Dæmi:1955 er hrygningarstofninn 727 þús tonn, sem gefur 151 milljón nýliða í stofninn. 1976 er hrygningarstofninn aðeins 146 þús tonn, sem gefur af sér 369 milljón nýliða. Nýliðun má sjá á hvert tonn í stofni og hvert tonn í hrygningarstofni. Því stærri stofnstærð, þá eru færri nýliðar á hvert tonn í stofninum. 

	Afli í 1000T	Stofnstærð  í tonnum	Fjöldi nýliða á hvert tonn í stofni	Hrygningarstofn Í tonnum	Fjöldi nýliða á hvert tonn í hrygningarst.	Heildarfjöldi nýliða í milljónum
1955	539	2.090.000*	72*	727.000*	208	151*
1959	437	1.580.000	192	640.000	473	304
1965	417	1.000.000	219	323.000	678	219
1970	459	1.300.000	138	354.000	508	180
1975	362	890.000	292	175.000	1486	259
1976	331	949.000**	389 **	146.000**	2527	369**
1977	338	1.300.000	112	199.000	724	144
1980	423	1.500.000+	95+	370.000+	384	142+
1983	293	802.000	266	144.000	1479	227
1988	372	978.000	181	160.000	1106	177
1993	244	587.000	220	115.000	1122	129
1998	250	739.000	212	178.000	882	156
2000	231	590.000	283	189.000	988	168
2004	233	812.000	100	196.000	413	85
2007	179	668.000	142	200.000	475	95
2012	195	961.000	183	358.000	492	176
2015	229	1.200.000	124	455.000	327	149
2019	270	1.200.000++	97++	463.000++	253	117++
2022	225	1.000.000	169	412.000	410	169
2024	200	1.070.000	105	374.000	297	112

Því meiri sem fjölgun nýliða er, því meiri verður afrakstur stofnsins í heild.

Eftirfarandi staðreyndir eru eitthvað fyrir áhugasama að hugleiða:

• Meðalstærð hrygningarstofns s.l. 20 ár hefur verið um  436 þús. tonn, meðalnýliðun á ári 145 milljónir einstaklinga.  Árlegur meðalafli 204 þús tonn. Stofnstærðin  var að meðaltali  982 þús. tonn.

• Meðalstærð hrygningarstofns 20 ár fyrir aflamark, 1964-1984.  var 260 þús. tonn , meðalnýliðun 218 milljónir einstaklinga. Árlegur meðalafli 377 þús.tonn.  Stofnstærðin var að meðaltali 1.132 þús. tonn 

• Þannig er hrygningarstofninn 60% stærri en nýliðun 33% minni. Og, aflinn 54% minni. Afrakstur stofnsins hefur stórlega minnkað.

• Aflinn frá 1980 til 1984 var að meðaltali 394 þús.tonn á ári og það þótti ástæða til setja kvóta á, til að sporna við ofveiði.

Lífið og tilveran gengur út á það að; ÉTA.

Lífsbaráttan í hafinu er hörð, þar gildir lögmálið að éta eða verða étin. Að éta sem mest, stækka og þroskast sem fyrst, þetta er eðli sem lífið gengur út á.  Þetta á við langflestar lifandi verur í hafinu, frá smæstu krabbadýrum til hvala. Og þorskurinn er engin aukvisi þegar kemur að áti, mikill ránfiskur. Þorskseiði éta flest sem þau ráða við, og önnur þorskseiði eru engin undantekning. Þorskurinn byrjar þannig strax á fyrsta ári að éta eigin bræður og systur, á sjálfráni.  En minna af þeim sé fæðuframboð nægt. Nýliðun hjá mörgum nytjastofnum hefur verið léleg undanfarin ár, og er enn óútskírð.

“Fyrir seinni heimsstyrjöld og fram undir 1990 var árlegur landaður afli yfirleitt milli 300 og 450 þúsund tonn. Síðan þá hefur aflinn verið minni, að meðaltali rúmlega 200 þúsund tonn, vegna lélegri nýliðunar minni framleiðslugetu stofnsins. “ skýrsla Hafró 2022

Loðna, langmikilvægasta fæða þorsksins og mikilvægust fyrir orkuflutninga í hafinu. Er það tilviljun að fljótlega upp úr því að stórfelldar loðnuveiðar hefjast, að nýliðun þorskstofnsins og fleiri stofna tekur dýfu, sem enn stendur?  Það eru staðreyndir að minna fæðuframboð hefur í för með sér aukið sjálf-og afrán,  að þorskurinn léttist, kynþroska seinkar, auknar líkur eru á hrygningardauða og að hrygnur sleppi því að hrygna.

Dæmið gengur ekki upp líffræðilega.

Loðna er svo mikilvægur hluti fæðu þorsks að það er mjög ólíklegt að hann nái að vinna upp loðnubrest eða mjög takmarkað framboð hennar. Svarið hlítur að vera stóraukið sjálfrán og afrán, allt til að uppfylla frumþörf sína; að lifa af, éta. Þá áratugi sem aflinn hér við land var mestur, 400-550 þúst tonn, voru engar loðnuveiðar. Frá upp úr 1960-1984 voru veidd um 7,8 milljón tonn. Frá 1985 -2024 voru veidd alls 24,2 milljónir tonna af loðnu. En það er aðeins toppurinn á ísjakanum. Vistkerfið verður af margföldu því magni þar sem aðeins brot af því magni sem myndi annars hrygna, hrygnir.  Við höfum fryst  um 250 þús tonn af loðnuhrognum. Það magn hefði auðveldlega gefið að lágmarki 120-240 milljónir tonna af loðnu.  Það sér hver sem vill, að þegar við tökum allt það magn út úr vistkerfinu/fæðukeðjunni, þá hlítur það að koma niður á þeim tegundum sem byggja nánast sína tilveru á loðnu. Öll sú orka, það prótein sem hverfur úr vistkerfinu, hlítur hafa sín áhrif, annað stenst ekki. Vistkerfi sjávar er flókið og samofið. Öll röskun á því hefur áhrif. Þannig tel ég að minnkandi nýliðun megi að stórum hluta útskýra með stórauknu sjálf-og afráni. Mun erfiðara er fyrir yngri einstaklinga í stofninum að þroskast, þar sem fæðuframboðið hefur verið svo skert.

Það er líffræðilega ómögulegt að stækka fiskistofna og um leið draga stórlega úr fæðuframboði þeirra.Próteinið, orkan, til stækkunar, fjölgunar, þarf að koma einhversstaðar frá.

Björn Ólafsson, útgerðartæknir , fyrrverandi sjómaður ofl.